Их Британийн Ланкастерийн их сургуулийн эрдэмтэд хосуудын харилцаанд учирдаг хамгийн түгээмэл асуудлыг тогтоохоор нийт 184 мянган хүн дээр ажиглалт хийжээ. Ингэхдээ эрдэмтэд тэдгээр хүмүүст өөрт тохиолдсон харилцааны асуудлаа нэрээ нууцлан илэн далангүй бичих боломжтой тусгай цахим платформыг нээж өгсөн байна. Гэтэл судалгааны явцад салалтын тал дээр сонирхолтой нийтлэг зүйлс ажиглагджээ.

Хэдэн жилийн өмнө салсан найз бүсгүй эсвэл залуугаа одоо ч бодож шаналсаар л байна уу? Гэтэл нөгөө хүн тань хэдийн дараачийн амьдралаа эхлүүлчихсэн хээв нэг явж байдаг л биз дээ? Нейробиологийн шинжлэх ухааны үүднээс харвал хүний тархинд очиж буй хайрын мэдрэмж донтолттой тун төстэй гэнэ. Хэн нэгэнд дурлаж эхлэх үед хүний тархинд адреналин, дофамин, серотонин, бүр цаашлаад окцитоцин (эх хүн хүүхдээ харах үед ялгардаг даавар) зэрэг “маш таатай мэдрэмж” төрүүлдэг олон төрлийн даавар ялгарч эхэлдэг аж.

Мэдээж хэрэг хүн бүр л хэн нэгнийг үзэж ядаж эсвэл дургүй болж байсан байх. Заримдаа тэрхүү "дургүй" хүн маань тантай эелдэг харьцаж, ямар ч сайн үйл хийсэн тэрхүү хүний талаар сөрөг бодол арилахгүй байх явдал тохиолдож л байсан биз дээ. Сонирхолтой нь энэхүү "дургүй хүрэх" хэмээх сэтгэл хөдлөл нь айдастай холбоотой байдаг аж. 

Аливаа асуудалтай тулгарах үедээ сэтгэлээр уналгүй өөдрөг байх нь чухал хэмээн хүн бүр заадаг. Үнэхээр ч хэцүү зүйлээс айж зугтаалгүй, түүнийг тулах цэг болгож, гарах гарц хайх нь чухал. Гэхдээ хэт өөдрөгөөр бүгдийг хараад байвал аливаа сул талуудаа анзааралгүй өнгөрч том алдаа гаргах нь амархан болдог. Тэгвэл хий хоосон өөдрөг байдал, ялагчийн сэтгэлгээ хоёр юугаараа ялгаатай юм бол?

Та бүхэн олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр найз бүсгүй, эхнэр эсвэл хэн нэгэн хамтран амьдрагч бүсгүйдээ хүч хэрэглэсэн, гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдсэн гэх мэдээллүүдийг цөөнгүй авдаг нь нууц биш. Гэхдээ гэр бүлийн хүчирхийллийг зөвхөн эрчүүд үйлддэг үү? Хохирогчид зөвхөн эмэгтэйчүүд байдаг уу? Үнэн хэрэгтэй эрчүүд ч гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртөж байдаг бөгөөд маш олон хохирогчид бусдад хэлэлгүй шаналж явдаг байна. Хамгийн сонирхолтой нь эрчүүд хамтрагчаасаа биеийн хэмжээ том байх тусам уг хүчирхийллийн тухай мэдээлэх магадлал нь буурдаг байна. Яагаад гэдгийг доор судлаачдын тайлбартай хамт хүргэе.

Эрх баригчид амьдралд хэрхэн нөлөөлдөг талаар ард иргэд төдийлөн мэддэггүй. Ихэнхдээ энэ нь үл мэдэгдэх шугамаар ухамсарт нөлөөлдөг аж.  Тэгвэл засгийн газар ямар төрлийн мэдээллийн хэрэгслийг ашиглаж бидний оюун бодолд нөлөөлж, өөрт ашигтай шийдвэр гаргадаг тухай сонирхоцгооё.

Хүмүүсийн ертөнцийг үзэх үзэл өнгөрсөн амьдралын туршлагаас нь шууд хамааралтай байх тохиолдол харьцангуй олон. Гэвч ихэнх хүмүүс таатай сайхан мэдрэмж төрүүлдэггүй дурсамжаа хүртэл төдийгөөс өдийг хүртэл сэтгэлдээ тээсээр явдаг нь харамсалтай. Хэрэв та эргэн дурсахад сэтгэл гийгүүлдэггүй харин ч эсрэгээрээ сэтгэл санааг тань тавгүй болгож хувиргадаг дурсамж, эд зүйл эсвэл бүр хэн нэгэнтэй одоог хүртэл "зууралдсаар" яваа бол өөрийн сэтгэлзүйн төлөө тэдгээр бүхнээс холдох хэрэгтэй. Энэ үүднээс та бүхэнд хэрэгцээгүй зүйлсийг зөнд нь хаях ёстой хамгийн чухал 8 шалтгааныг хүргэж байна. 

Зарим үед хүн аз жаргалтай болохын тулд эргэн тойрондоо байгаа хөндлөнгийн зүйлсийг биш, гагцхүү өөрийн сэтгэл зүй, харах өнцгөө өөрчлөхөд хангалттай тохиолдол олон бий. Амьдралд тань тохиолдож байгаа зүйлсийг өөрөөр хүлээж авдаг болсноор шаардлагагүй стрессээс салах боломжтой болно. Энэ үүднээс та бүхэнд аливаа зүйлсийг өөр өнцгөөс хүлээн авч илүү аз жаргалттай, сэтгэл тэнүүн байх аргуудаас хүргэж байна. 

АНУ-ын Эллен Лангер (Ellen Langer) хэмээх эмч настай хүмүүсийн тухай хийсэн нээлтүүдээрээ ихээхэн алдартай нэгэн билээ. Тэрээр 1967 онд Коннектикут дахь Арден-хаус гэх асрамжийн газарт орчин үеийн геронтологийг орвонгоор нь эргүүлсэн судалгаа хийсэн байна. Лангер хөгшчүүлийг асарч тойлох нь сайн зүйл биш, харин ч эсрэгээрээ тэдний "өдрүүдийг" богиносгодог болохыг баталсан бөгөөд заримдаа хэт их санаа зовох нь хүнийг хөгшрөлт, өвчин эмгэгээс илүү хурдан үхэлд хүргэдэг гэж дүгнэжээ.

Та хайртай дотны хүмүүстэйгээ маргалдаж, ямар нэг асуудалд үл ойлголцсон хэдий ч тэр талаар дахин огт ярилцдаггүй юм биш биз? Ялангуяа монголчуудын дийлэнх нь харилцаандаа үүссэн асуудлын үүдэл шалтгааныг сайтар ярилцалгүй, хамтын шийдэлд хүрэхээс зайлсхийж, асуудыг эргэн сөхөхгүй гэх нэрийдлээр "болно биз" гэж орхих нь олон. Та хайртай хүнээ гомдоосон, буруу зүйл хийсэн, зохисгүй авирласан хэрнээ л тэр талаар дахиж яриа дэлгэдэггүй, аясаараа болог гэж үл тоодог бол анхаарлаа нааш нь хандуулаарай. 

Арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхах нь сэтгэцийн эмгэг гэх онолыг анх 1992 онд Опра Винфри-н шоунд оролцож байсан оролцогч, сурган хүмүүжүүлэгч Жэйн Эллиот дэвшүүлж байсан билээ. Түүнийхээр арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхах нь сэтгэцийн эмгэг. Хэрэв чи бусад хүмүүсийг нүд болон арьсны өнгө нь өөр учраас буруутгаж, дорд үзэж байгаа бол чамд сэтгэл зүйн асуудал байгаа. Чи бодит байдлыг хүлээн зөвшөөрч чадахгүй байгаа хэрэг гэж хэлсэн юм.

Хууль ёсоор бол 18 хүрсэн хэн бүхнийг насанд хүрэгч гэж тооцно гэдэг ч бодит амьдрал дээр 18 байтугай, 20 нас хүрсэн хүнийг ч сэтгэл зүй, оюун бодлоороо бүрэн насанд хүрсэн гэж тодорхойлоход бэрх. Их сургуулиа албан ёсоор төгсөж, өнөөг хүртэл сурсан мэдсэнээ ажлын талбар дээр харуулахаар зэхэж буй 23 настай "залуу үе"-ийнхэн яг энэ үед зарим зүйлсэд харамсах, сэтгэлээр унаж гутрах зэрэг явдал түгээмэл тохиолддог. Гэтэл том болчих л юм бол мөрөөдсөн болгон нь биелж, үлгэрийн амьдрал угтаад авах юм шиг бодож байсан хүүхдийн гэнэн төсөөллөө цэгцлэх цаг ирсэн байна. Хэтэрхий олон зүйл бодож, санаа зовсоор бүх зүйл ингээд л дуусаж байгаа юм шиг гацчихаад байгаа бол дараах 23 санамжийг уншихыг зөвлөе.