Аялж зугаалахад тийм ч их мөнгө хэрэггүй гэж туршлагатай аялагч нар байнга хэлдэг билээ. Энэ нь ч үнэн. Аялах хүсэл зорилго, мэдээлэл хайж олох чадвар байхад л та дэлхийг ч хэдэнтээ тойрон аялах боломжтой. Ингээд бага зардлаар юм үзэж, нүд тайлах ухаалаг аргуудаас бид танд хүргэж байна.

Хүн бүр л амьдралынхаа туршид их бага хэмжээгээр үнсэлцэж байдаг. Хайртай хүнтэйгээ үүнийг хийх нь ид шидийн гэмээр мэдрэмжийг бидэнд төрүүлдэг билээ. Тэгвэл бас эв хавгүй, болхи үнсэлцдэг хүмүүс ч бий. Гэхдээ тэдний тэрхүү үйлдэл хүний эрүүл мэндэд хор болохгүй л дээ. Яг одоо таныг энэхүү нийтлэлийг уншаад сууж байх хооронд ч гэсэн дэлхийн өнцөг булан бүрт сая сая хүн үнсэлцэж л байгаа. Харамсалтай нь заримдаа үнсэлт хүмүүсийг үхэл рүү нь илгээдэг ажээ.

Далай тэнгис манай дэлхийн газар нутгийн 70 хувийг эзэлдэг бөгөөд хүн төрөлхтөн одоо л энэ талаар судалж эхлээд байгаа билээ. Бид хэдий далай тэнгисээр хэдэн зуун жилийн турш аялж ирсэн ч доторхи биет, амьтдын ердөө 5-хан хувьтай нь танилцсан гээд бод доо. Бид гүн гүнзгий далайг судалж, олон сонирхолтой амьтдыг нээж олох тусмаа энэ ертөнцийн талаар юу ч мэдэхгүй гэдгээ улам бүр ойлгосоор байна. 

1705 онд биеийн халуунаа дийлэлгүй нас барсан Маргори Макгол бүсгүйг халдварт өвчин бусдад тарааж болзошгүй гэж үзэн нэн даруй оршуулжээ. Харин бүсгүйг оршуулсан орой хэсэг дээрэмчид түүний хуруунд байсан үнэтэй бөгжийг авахаар булшийг ухаж  хурууг нь огтлох үед нас барсан гэгдэж байсан Маргори гэнэт амилсан байна.

Бид бүхэн зав зай гарах болгонд хэн нэгэнтэй тоглож нааддаг. Заримдаа өөрийнхөө сайн тоглодог тоглоомоор бусдыг хожихыг хүсдэг хэрнээ бусдын хүссэн тоглоомоор тоглож хожигдохыг хүсдэггүй. Тиймээс та бүхэнд хүмүүсийн дунд хамгийн их тархсан, хожих магадлал 50:50 хувьтай тоглоом болон өрсөлдөөнд хэрхэн ялах аргыг зааж өгье.

Сургуульд суралцан эрдэм ном сурч, том болно гэдэг хүүхдүүдийн хувьд амаргүй даваа байдаг билээ. Нэн ялангуяа хүүхдүүдийн хамгийн дуртай зүйлсийг хориглох шийдвэрийг багш нар гаргадаг нь тэдэнд тун хэцүү нөхцөл байдлыг үүсгэж байдаг аж. Ингээд өнөөдрийнхөө нийтлэлээр дэлхийн сургуулиудын хориглодог хамгийн хачин дүрмүүдтэй та бүхнийгээ танилцуулья. 

Хүүхэд гэлтгүй томчуудыг хүртэл гайхшруулах шинжлэх ухааны туршилтыг хийж үзмээр байна уу. Бусдыг гайхшруулахыг хүсч байвал бидний хүргэх туршилтуудыг хийж үзүүлэн, физик, химидээ ямар гайхалтай нэгэн болохоо харуулаарай. 

Хүн төрөлхтөн үүссэн цагаас л амьтад бидний нийгэмших үйл явцад үр нөлөө үзүүлсээр ирсэн билээ. Бид амьтдыг унаа тэрэг, хоол хүнс, зэр зэвсэг, хувцас хэрэглэл болгон ашиглаад зогсохгүй анд нөхрөө болгосон тохиолдлууд ч олон бий. Бүр цаашилбал хүн төрөлхтөн хоорондын маргаан, дайн тулаандаа хүртэл ан амьтдыг оролцуулаад амжжээ. Үргэлжлүүлэн уншиж энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай. 

Ид шид гэж байдаг болов уу. Үнэндээ ийм зүйл байхгүй, зүгээр л бидний мэдэхгүй, төсөөлөхгүй сэтгэхүйд үзүүлж буй хуурмаг үйлдэл юм. Гэсэн ч одоог хүртэл зарим хүмүүс болон ихэнх хүүхдүүд ид шид болон илбэнд итгэж, гайхамшигтай гэж боддог. Тиймээс та бүхэнд хүмүүсийн хамгийн их итгэдэг 9 илбийг хэрхэн хийдэг талаарх мэдээллийг хүргэж байна. 

Ажаад байхад "Одооны хүүхдүүд" гэж их ярих болж. Юм л бол "Одооны хүүхдүүд" гэж шүүмжилж, загнадаг бол бидний хүргэх мэдээллийг уншаад тэднийг ойлгох гээд үзээрэй. Учир нь цаг үеэ дагаад залуусын сэтгэхүй өөрчлөгдсөн бөгөөд хоёр өөр үеийн соёлын ялгаанаас болж залуусыг шүүмжилж, тэдний боломжийг бүү хаагаарай. 

Анагаах ухаан анх нэлээд болхи, бүдүүлэг байсан бололтой.  Эрт дээр үед сэтгэцийн эмгэгийг хар хүч, тарни болон лоботоми гэх мэт сонирхолтой, аймшигтай аргуудын тусламжтайгаар эмчилдэг байжээ.  Лоботоми гэдэг нь нэг төрлийн тархины мэс засал юм. Энэ төрлийн эмчилгээг анх Португалийн иргэн Эгаш Мониш 1935 онд нээсэн байна.  1936 онд тэрээр 20 сэтгэцийн өвчтөнд судалгаа хийсэн бөгөөд үүний үр дүнд 7 өвчтөн эдгэж, 7 хүний биеийн байдал сайжирч, 6 хүнд ямар нэгэн өөрчлөлт гараагүй ажээ. Ингээд эрт дээр үед хэрэглэж байсан сэтгэцийн эмгэгийг эмчлэх аймшигтай аргуудаас танд хүргэе.

Бид гэр бүлийн гишүүд хоорондын харилцаа ямар чухал вэ гэдгийг тэр бүр яриад байдаггүй. Амраг хайрттайгаа хайр дурлалдаа умбаж, жаргалтай байх нь өөр нэг хэрэг. Харин аав, ээж, эгч, дүүсээ үргэлж хүндлэн хайрлаж явах нь гэр бүлийн дотоод уур амьсгалыг үргэлж сайжруулж байдаг. Ингээд бидний танд танилцуулах гэж буй доорхи гэр бүлүүд нь өөрийн хайртай дотны хүмүүстээ хэрхэн сэтгэл гаргаж, юугаар ч орлуулашгүй ямар бэлэг өгснийг харуулах болно.