Бөөгийн амьдардаг урц цасанд дарагдсан сайхан нутаг байв. Ненчүүдийн амьдардаг урцууд Нарьян-Мараас 5 километрын зайд Залуусын нуурын эрэг дээр оршдог.
Урцанд дөхөж очиход бөөг бөөлж байгаа тул завгүй хэмээн хэлэв. Урцны үүдэнд түүний үнэнч нохой манаж байв.
10 минутын дараа бөө биднийг угтаж урцанд оруулав. Зуухан дээр шөл буцлаж бөө биднийг ширээнд суухыг урив. Эхний ярианы сэдэв урцны тухай байв. Урц бол хойд зүгийн ард түмнүүдийн хамгийн эвтэйхэн орон сууц юм. Урцыг зөөдөг тул тундрын нөхцөлд илүү тохирсон. Урцны конус хэлбэр нь цас тогтоодоггүй тул нүүж буулгаж барихад амар. Урц хүчтэй цасан шуурганд тогтвортой. Цаа буга үржүүлэн амьдардаг хантууд, ненчүүд, комичууд, энчүүдийн урц ихэвчлэн 25-40 тулгуур шургааг, нэлээд хэдэн бүтээх материалаас бүрдэх тул тусгай чарганд нүүж суухдаа ачдаг. Шургаагны тооноос урцны хэмжээ шалтгаална.
Мөн үүнд ам бүлийн тоо, аж ахуйн материаллаг бололцоо бас нөлөөлнө. Бөө бидэнд урцны шургаагнаас татаж барьж болохгүй. Энэ бол муугийн шинж хэмээн урьдчилан анхааруулав.
Урцны голд зуух байрлана. Түүн дээр хоол хүнсээ болгож иднэ. Зуухны дулаан дээшээ чиглэх тул гаднаас хүйтэн орж ирэх бололцоогүй. Яндангийн эргэн тойрон цаа бугын арьсыг дэлгэн хатаана. Арьсыг мөн бөөгийн хэнгэрэгт бас ашиглана.
Хэнгэрэг хийнэ гэдэг бол нарийн олон үе шаттай гараар хийдэг ажил. Энэ бол ардын уламжлалт нарийн урлаг.
Хэнгэрэгийн их биенд нарийн элдсэн цаа бугын чийглэсэн арьсыг углана. Дараа нь хатаана. Дээр нь зураг зурна.
Бид авч ирсэн ногоо жимсээ гаргав. Харин Коля бөө бугын махаар дайлав. Бугын махаар хийсэн шөлийг стаканаар ууж, махыг заавал гараар барьж идэх ёстой аж. «Урцанд орсон бол ёсыг нь дагах ёстой» хэмээн бөө хэлэв.
Идээ будаа даруухан боловч амттай.
Зуух бол элч дулааны гол эх үүсвэр. Зуухан дахь галыг гэрийн эзэгтэй 15-20 минут тутам сэргээж гал сайн манах ёстой. Эс тэгвээс гал алдана.
Урцанд унтахдаа бугын битүүлсэн арьсанд унтана. Хүн бүр өөрийн гэсэн унтах байртай. Аав ээж тусдаа унтана. Хүүхдүүд бас тусдаа. Урцанд хэн ч ойртож болдоггүй ариун нандин газар гэж бий.
Урцанд гар угаахад асуудал байхгүй. Бүгд бэлэн.
Урцны гадна бугын арьс хадгалах тусгай газартай. Шаардлага гарвал гэрт оруулж гэсгээгээд хатааж хэрэглэнэ.
Бөө Утаа, Хэрээ гэсэн 2 нохойтой. Ухаантай сайн ноход.
Бөө хэнгэрэгийн ид шидийг ярьж өгөв.
Бөөд урцныхан хүн бүр л аль нэг асуудлыг хэрхэн шийдвэл болох тухай асууж хандана. Бөө хэнд ч татгалздаггүй тусладаг.
Өнөөгийн тундр орон.
Зочид «талархлаа» хэмээн хэлэх ёстой. «Баярлалаа» гэдэг үгийг биднийг төрүүлсэн ээжүүдэд хэлдэг үг хэмээн бөө тайлбарлав. Бөөгийнд үйлчлүүлсний төлөө төлөх тодорхой тариф, такс гэж байхгүй. Үйлчлүүлээд хоол хүнсээр хариу барьж болно. Ганц зоос ч өгч болно. Бөө өөрөө хэзээ ч үнэ хөлснийхээ хэмжээг тэд гэж хэлдэггүй.
Бөө бидний амьдралд юу тохиолдохыг хэлж өгөв. Ингээд бөөлж эхлэв. Гэхдээ бид түүнийг бөөлж байхад нь зураг аваагүй юм.
Хөрш урцанд нь хурим болж байсан бөгөөд Бөө тийшээ очиж бөөлөөд дараа нь үндэсний энгийн өмсгөлтэй хүртэл явж байсан.
Нэлээд бөөлсний эцэст Коля бөө миний туулсан амьдрал, одоогийн амьдралыг нэгд нэгэнгүй хэлж байв. Зарим тохиолдох зүйлийг ч урдаас хэлж байв. Энэ тухай та нарт хэлээд хэрэггүй биз дээ. Бүр алмайруулж орхив. Цаг нисэх мэт хурдан өнгөрөв. Би Коля бөөгийн авьяас ид хав, хүмүүст дулаан зөөлөн хандаж байгааг нь хараад үнэхээр бишрэв.
Дашрамд дурдахад, манай улсын хойд хязгаар Хөвсгөл аймгийн Рэнчинлхүмбэ сумын харъяа байсан Цагаан нуур суманд яг ийм амьдралтай Цаатан айлууд байдаг болно. Монголын хувьд хамгийн мундаг Бөө нар бол энэ л нутгуудад байдаг гэж ярьцгаадаг билээ.
