Эртний грекчvvдийн энэ бvтээл дундад зууны vед ашигтай зvйл болон хувирав. Эхнэрээ «цоожлох» санааг анх германы нэгэн эзэн хаан бодож олжээ (тvvхэнд тvvний нэрийг бичиж vлдээсэнгvй). Хартай тэрбээр гадаад улс орон руу явах бvртээ уран дарханыг дуудаж тємєр бvс хийлгэдэг. Буцаж ирээд єєрєє тємєр бvсийг тайлдаг байжээ. Тvvний энэ бvтээл жинхэнэ тамлал байв. Том овортой, олон цоожтой. Зовлонт эмэгтэйн бvсэлхийнээс доош бvх хэсгийг халхалдаг байжээ. Энэ бvсэнд шээхэд нь зориулж ганцхан нvх хийж єгсєн. Ариун цэвэр байлгахын тухай ярих ч хэрэггvй. Бvсний цоож ганцхан тvлхvvртэй. Тvvнийг нєхєр нь єєрєє авч явдаг байж.
Германы энэ эзэн хааны шинэлэг бvтээл эрчvvдэд таалагджээ. Удаж тєдєлгvй европ даяар, ялангуяа италид энэ бvс моод болов. Бvсний загварууд эртний грекийнхээс материалаараа ялгаатай байв. Бухын ширэн материалаас гадна тємєр, мєнгє, алт ордог болсноос гадна гоё чамин сийлбэр хийж vнэт чулуугаар чимдэг болсон нь “урлагийн бvтээл” гэлтэй. Хамгийн сайн бvсийг Бергамо болон Венецид хийдэг байсан тул «бергамогийн цоож», «венецийн тор» хэмэн нэрлэгдэж байв. Сэргэн мандлын vед «эхнэр болон хайртай хvvхнээ бергамдах» гэсэн хэллэг єргєн тархсан байна.
Vнэнчийн илэрхийлэл болсон бvсний тухай анх XVI зуунд тvvхэнд дурьдагдсан байдаг. XVI зууны нэгэн булшнаас vнэнчийн зэвэрсэн бvстэй залуу эмэгтэй шарил олджээ. Энэ vеэс эхлэн энэхvv бvсийг олноор vйлдвэрлэх болжээ.
“Бэлгийн хvслийг хянадаг бvс” vнэтэй “гоёл” байсан гэдгийг тэмдэглэх нь зvйтэй. Учир нь vvнийг хєрєнгє бэлтэй ноёлогч ангийнхан болох баян худалдаачид, хєрєнгєтнvvд, тайж нар хэрэглэдэг байв. Иймд “vнэнчийн бvс” эмэгтэй хvнийг эрэгтэйчvvдийн дайралтаас хамгаалдаг албан ёсны “бэлгийн хvслийг хянадаг бvс” болсон юм. Эхчvvд хvргэн болох хvнд єєрийн охиноо хар нялхаасаа л “венецийн торыг” зvvж ирсэн хэмээн сайрхдаг байна. Эрэгтэй хvний хувьд ийм сvйт бvсгvй жинхэнэ эрдэнэ мэтээр ойлгогддог байжээ. Тэр vед 15 настай онгон охин нvдний гэм байсан гэдэг. Энэ бvсний цоожны тvлхvvрийг сонор сэрэмжтэй эх нь хадгалдаг байж. Хуримын єдєр л энэ тvлхvvрийг хvргэндээ єгснєєр хvргэн асар их баялагийн эзэн болсон мэт болдог байжээ.
Vнэнчийн бvс загалмайтны аян дайны vед их эрэлттэй байв. Эрчvvд хэдэн жилээр дайнд явахдаа эхнэртээ эргэлзэн уг «ємсгєлийг» ємсvvлдэг. Хєєрхий эмэгтэй зовлонг тэсэхээс єєр аргагvй. Бvсэлхий нь эвэршинэ. Эмзэг газарт нь vрэвсэл vvснэ. Биеийн галбир нь єєрчлєгдєнє. Иймд «нєхрийнх нь ємсгєсєн дєнгє»-нєєс эмэгтэйн амь насыг аврахын тулд сvм хийдийнхний зєвлєснєєр шvvхийн тусгай шийдвэрээр бvсийг тайлахаас єєр аргагvйд хvрсэн баримт ч байдаг. Энэ тухай эхлээд нєхєрт нь дуулгаснаар бvх юм тайван єнгєрдєг байжээ.
Эмгэнэлтэй тохиолдол ч гарч байж. Саяхан Баварийн нурсан нэгэн шилтгээний дороос vнэнчийн зэвэрсэн бvстэй эмэгтэйчvvдийн араг яснууд олджээ. Загалмайтны аян дайнаас нєхрvvд нь ирээгvй эмэгтэйчvvд насан эцэс болтлоо хайр сэтгэлийн vнэнчээ хамгаалж vлдсэн нь энэ хэмээн тvvхчид тайлбарлажээ.
Vнэнчийн бvсийг бий болгосон тvvхэн vе энэ бvсний эсрэг зvйлийг ч бий болгожээ. Vнэнчийг «хадгалах» бvсийг бvтээсэн зарим овжин хvмvvс хоёр дахин их ашиг олдог байв. Асар их мєнгєн ашгаас гадна эхнэр болох хvн тусгайлан мєнгє нэмж тєлбєл нєхєрт нь єгсєн тvлхvvрээс гадна нууцаар нэг хувь тvлхvvр хvvхний нууц амрагт нь хvртэл хийж єгдєг байжээ. Ингэж vнэнчийн бvс vйлдвэрлэгчид давхар давхар ашиг олдог байсан байна. Тvлхvvр хувилж ирсэн нь нууц биш зvйл. Эмэгтэй боолуудад анх зvvлгэсэн хvнлэг биш бvсний тухай єчнєєн олон инээдтэй тvvх онигоо бий болжээ.
Жишээ нь, Гренобль хотын музейд нэгэн зураг бий. Энэ зурган дээр зоригт дайчин шилтгээнээс хvзvvндээ vнэнчийн бvсний тvлхvvрээ зvvгээд баяртай нь аргагvй морио унаад гарч байдаг. Шилтгээний цонхоор эхнэр нь алчуураар даллан vлддэг. Харин хажуугийн бутнаас єєр нэгэн дайчин эр яг єнєєх тvлхvvрийн нэг хувийг хvзvvндээ зvvгээд сэмхэн харж байна.
Vнэнчийн бvс тийм ч найдвартай биш гэдгийг зарим нэгэн хартай эрчvvд аль хэдийн мэдчихээд vнэт зvйлсийн уран дархан дээр очдог байв. Ємнє нь цоожийг ямар ч эр хадаасаар, эсвэл илдний vзvvрээр онгойлгодог байж. Харин vнэт эдлэлийн уран дархчууд энэ байдлыг єєрчилж бvсийг нууцлалтай болгож чаджээ. Хэрэв цоожийг єєр зvйлээр онгойлгох гэж оролдвол пvршин оньс гадны зvйлийг хавчин жижиг хэсгийг нь таслан авдаг. Дараа нь хvvхний нєхєр ирэхэд єєрийн «vнэт эрдэнэст» хэдэн удаа халдлага болсон талаар тооцоо хийдэг байжээ.
Сонирхолтой баримтууд:
1. Европт одоо хvртэл хартай эрчvvдэд зориулан XXI зууны vеийн захиалга авч vйлчилдэг газрууд ажилладаг. Механик цоожноос гадна орчин vеийн бvтээгдхvvнvvдэд шинэ материал, техник болон электроникийн ололтуудыг ашиглаж байна. Жилд 150-200 орчи vнэнчийн бvс vйлдвэрлэдэг хэмээн бvс урлаачид ярьж байна. Эрчvvдийн хардлагаас болж ийм нэгэн мєнхийн гэмээр бизнес байсаар байна.
2. Орчин vед Индонезид хятадуудад дайсагнах байдал байсаар байна. Зарим хятад хvvхнvvд хvчиндvvлэхээс айж “Бэлгийн хvслийг хянадаг бvс” зvvдэг аж. Индонезийн зарим массажны салонд ажлынхаа vеэр vнэнчийн бvстэй адил бvс зvvлгэдэг аж. Ингэснээр vйлчлvvлэгчид тусгай vйлчилгээ явуулдаггvй гэдгийг сануулж байгаа нь энэ.
3. Викторианы vеийн Англид анх vнэнчийн бvсийн эрэгтэй хувилбарыг бvтээсэн гэдэг. Эрэгтэй хvvхдvvдийг гар хангалга хийхээс сэргийлж ийм зvйл хийжээ. Тэр vеийн Англид гар хангалаг хийвэл нvд сохрох, солиорох, гэнэт vхэх зэрэг аюултай хэмээн ярьдаг байжээ.
Ийм маягийн бvтээлийг анх 1889 онд хийжээ. Тэр vед эрэгтэй хvvхэд орондоо санамсаргvйгээр ч болов vрийн шингэнээ гаргавал эрvvл мэндэд нь хортой гээд vvнийг цахилгаанаар цохиулж зогсоодог арга хэрэглэдэг байжээ. Энэ механизмыг хvvхдийг унтахын ємнє эрхтэнд нь углаж vсэнд нь бэхлэдэг байв. Бага зэрэг эрхтэн чангарахад vсээр нь дамжин цахилгаан цохиход євдєж эрхтэн сулардаг байна.
14 жилийн дараа 1903 онд бvс улам хєгжив. 1903 онд “хvн чанарын бандааш” гэж бий болов. Эрэгтэйн эрхтэнг цахилгаанан мэдрэгчтэй пvршинд угладаг. Эрхтэн хатуурч пvрш тэнийхэд мэдрэгчvvд хэлхээг залгадаг. Дараа нь цахилгаан саармагжиж сэрэл алга болно.
Дараа нь бvр хэцvv зvйл бvтээсэн аж. 1917 онд Англид жинхэнэ ноу-хау буюу “самовааран бандааш” бvтээжээ. Заримдаа vvнийг “гар хангалгын эсрэг костюм” гэж нэрлэдэг байв. Энэ vед єсвєр насны хvvхдvvдийг цахилгаанаар хуурахааргvй болсон байлаа. Учир нь зарим хvvхдvvд цахилгаанд цохиулснаар бvр эрхтэн нь хатуурдаг болжээ. Иймд эргээд механик хэрэгсэл найдвартай хэмээн vзсэн байна. Энэ аймшигт хэрэгсэл бага насны гар хангалага хийдэг хvvхдvvдийг эмчлэхэд ашиглах зорилготой байв. Уг тєхєєрємж хvvхдийн бvсэлхийгээр металл бvсээр ороодог, татуурга нь цоожтой шоорт гэж хэлж болно. Хvнээр туслуулахгvй л бол энэ костюмыг тайлах боломжгvй. Эрхтэнд тусгай зvйл ємсгєнє. Шээж болно. Гар хангалага хийх боломжгvй.
Мєн 1909 онд туулай барьдаг хавхтай адил ган хийцийн “хавчаар” гэдэг багажийг хэрэглэдэг байв. Энэ “хавчаар”-ыг эрхтэнд шууд углаж эрхтэнд цус ирэх урсгалыг хаадаг байжээ.
