1 Цалгар назгай зан

Ийм зан араншинтай хүмүүсийн тоонд залхуу, амрах дуртай, ер нь л тайван амьдрах дуртай хүмүүсийг оруулна. Уг нь бол хүн бүр л ажил хийхгүй тайван амьдрахыг хүсдэг л дээ гэвч зарим нь хэтрүүлчих гээд байдаг талтай. Нэг ажилтан жилд хэд хэдэн удаа чөлөө авах, эмчийн бичиг авчрах, амралт авах зэрэг асуудал байдаг л зүйл мэт боловч үүнийг шалтаглан аль болох ажлаас зугтах гээд байдаг хүмүүс байдаг бөгөөд үүнийг сэтгэл судлаачид "олноос зайлсхийх эмгэг" хэмээн тодорхойлсон байна.

Ийм хүнд дараах шинжүүд илэрнэ.

• Ямар ч үндэслэлгүй худал хэлэх
• Бусдын хүчээр амьдрах эрмэлзэл төрөх
• Хөдөлмөр эрхлэх ямар ч сонирхолгүйгээс байнга ажлаа солих
• Мөнгөө хэрэггүй зүйлд үрэх /хүнс авах ёстой мөнгөөр тоглоом, хөгжим авах/

“Олноос зайлсхийх” эмгэгтэй ийм хүмүүст хатуу цагийн хяналт юм уу шагнал урамшуулал л тусална. Цагийг нь нягт хянаж, хоёр өдөр дараалан ажилласан ч юм уу, төлөвлөгөөгөө биелүүлсэн зэрэгт нь урамшуулаад өг. Дадал хэвшил болтол нь доод тал нь 6 сар энэ үйлдлээ давтах хэрэгтэй. 

Өөр бас нэгэн арга бол тухайн хүнд дээрх эмгэг илэрч зөрчил гаргах бүрийд мэргэжлийн сэтгэл судлаачид хандан "Сонгуулийн дүн шинжилгээ" буюу дутагдал, гарах арга зам зэргийг нь тэмдэглэл хийн хөтлөх аргыг хэрэглээд үз.

2 Бүрэг ичимхий зан

Бүрэг ичимхий зан хэтэрвэл ямар ч хүнийг эргэн тойронтойгоо холбоо тогтоох хүсэлгүй болгодог. Бүрэг зан сэтгэцийн эмгэг болтлоо хүндэрч эхэлбэл хүн ямар ч сэтгэл хөдлөлгүй болж бүх төрлийн харилцаанаас өөрийгөө тусгаарлан зааглаж, үүнээсээ болоод олон хүнтэй газарт дургүй болж ганцаараа байхыг илүүд үзэж эхэлдэг.

Хувь хүний  ийм гажигтай болж байгаа нь дараах шинжүүдээр илэрнэ. Үүнд:

• Шүүмжлэл, магтаалд ямар ч ялгаваргүй хандах
• Найз нөхдөөсөө хөндийрөх юм уу, эсвэл ганц л найзтай байх
• Ямагт үл биелэх зүйл мөрөөдөх
• Хүнд илэрхийлэх боломжгүй мэдрэмжүүд мэдрэх

Энэ эмгэгээс  янз бүрийн аргаар сэргийлж болно. Хамгийн үр дүнтэй нь хамт олны дунд ажиллуулах юм. Түүнчлэн гадаад хэлний, зургийн, йогийн зэрэг дугуйланд оруулж ч болно.

Түүнчлэн өөр нэг арга бол ийм эмгэгтэй хүмүүст бусад хүмүүс бүгд муу хүн биш сайн хүмүүс ч гэсэн адилхан оршин байдаг гэдгийг ойлгуулах хэрэгтэй.

3 Дураар авирлах

Нийгмийн дэг журамд захирагдахыг хүсдэггүй үймээн дэгдээгчид энд хамаарна. Зарим тохиолдолд тэднийг зогсоохын тулд ямар нэгэн арга хэмжээ авахад хүрдэг. Ийм хүн өөрөө өөртөө болон ямар нэг зүйлд ямагт бухимдаж байдаг бөгөөд энэ нь бүр гажиг болон түрэмгий хүчирхийлэх шинжтэй ч болж мэднэ.

Ийм зан араншин эмгэг болтлоо даамжирч байгааг дараах шинжээр мэдэж болно. Үүнд:

• Сав угаах, хог хаях зэрэг ердийн л зүйл хийлгэх хүсэлтэд бухимдаж цухалдуу хариулах
• Ажлыг их удаан, чанаргүй, муу хийх
• Аливааг түргэн, сайн хийх талаар нөхдийнхөө өгч байгаа ашигтай зөвлөгөөнд гомдох
• Удирдах хүмүүсийг үндэслэлгүйгээр өшөрхөн шүүмжилж муулах

Ийм эмгэгийн хүндэрсэн шатанд хүн өөрийгөө юунд ч буруугүй мэтээр төсөөлж эхэлдэг. Энэ эмгэгт дээр дурдаж байсан "Сонгуулийн дүн шинжилгээ" дасгал тус болох болно. Өөр нэг арга бол өөрийгөө яагаад байгааг ойлгохын тулд бусад хүний оронд өөрийгөө тавьж үзэн шалтгааныг олох дасгал хийж болно. Ингэснээр хүн тэр бүх дэггүйтлээ зогсоон, бусадтай илүү энгийн харилцдаг болох болно.

4 Тэвчээргүйтэл, уур цухал

Уур хилэнгээ барьж дийлэхгүй, хянаж чадахгүй байгаа хүн сэтгэцийн гажгийн хил хязгаарыг давах эрсдэл рүү ойртож байна л гэсэн үг. Ийм аюултай байдал руу ойртож байгаагийн тод илрэл бол ямар ч үндэслэлгүйгээр юунд ч хамаагүй бухимдаж эхлэх юм.

Зүгээр нэг тэвчээргүйтэл юунд ч хортой биш ээ. Гэхдээ уур цухлаас гадна дараах шинж тэмдгүүд илэрч байвал бодох л хэрэгтэй.

Үүнд:

• Найзгүй болох
• Мөнгөө ямар ч бодлогогүй үрэх /кофе буцалгагч цуглуулах, гэртээ телевизортой байж дахиад нэгийг авах гэх мэт/
• Болгоомжгүй болж, машинаар осол гаргахад ойртох
• Ямар ч шалтгаангүйгээр сэтгэл санаа нь өөрчлөгдөх

Энэ эмгэгээс сэргийлэх гол арга нь уур хилэнгээ барих, өөрийгөө таньж мэдрэх төрөл бүрийн дасгалууд хийх юм. Ялангуяа өөртөө хяналт тавих. Уурандаа хийсэн буруу зүйлсээ засаж залруулах.

5 Өөрийгөө буруутгах

Ийм эмгэгтэй хүмүүсийг тэмээн хяруул гэж нэрлэж болно. Таагүй зүйл тохиолдох бүрт тэд толгойгоо элсэн доор нууж, асуудлаас нуугдахыг эрмэлздэг. Сэтгэл зүйчид тэднийг хувийнхаа айдсаас зугтагчид гэдэг. Ийм хүмүүс зарим үед нойргүйдэж, хямран бодлогогүй алхам хийх нь бий.

Өөртөө шүүмжлэлтэй хандах нь зарим үед биднийг хурцалж өгдөг ч хэрээс хэтэрвэл сэтгэцийн гажиг болон хувирах болно. Дараах шинжүүд илрээд эхэлбэл түгшүүрийн харанга дэлдэж байна л гэсэн үг. Үүнд:

• Шүүмжлэл, зэмлэлд маш хурдан гомдох
• Шинэ харилцаанаас зугтах /шинэ ажил, шинэ хүмүүсээс дөлөх/
• Биеийн эрүүл мэнд, ажлын ердийн эрсдэл зэрэг байдаг л нэг бэрхшээлийг өсгөж шаналах
• Хүмүүстэй харилцахдаа айдсаасаа болоод ямар нэг зүйл болохгүй байна гэж бодох

Ийм тохиолдолд хэтрүүлсэн эмзэглэлээ няцаах дасгал чухал. Энэ арга нь эхлээд өөрт төрсөн бодлоо цаасан дээр бичээд, тухайн үйлийг хийж үзээд гарсан жинхэнэ үр дүнг дахин бичиж харьцуулж үзэх дасгал юм. Жишээлбэл “Орой болсон хойно урьд нь орж байгаагүй дэлгүүртээ орвол намайг мэхэлчих байх” гэж бичээд тэр дэлгүүрт орсныхоо дараа үнэхээр тийм зүйл болсон эсэхийг бичээд дүгнэлт хийгээд үз.

6 Хардах

Хүн бүрт л бага зэрэг хардах мэдрэмж бий. Энэ бол хэвийн зүйл. Гэхдээ зарим хүний хардалт нь хил хязгаараа даван олон нийтийн сүлжээн дэх хаягийг нь хянах, утасны яриаг нь сонсох зэргээр бараг л хувийн мөрдөгч шиг аашилдаг болдог.

Энэ нь аажимдаа хардах дон, сэтгэцийн эмгэг рүү түлхэнэ гэсэн үг. Ийм эмгэг дараах шинжүүдээр илэрнэ. Үүнд:

• Түншдээ үндэслэлгүйгээр итгэхээ болих
• Хүмүүсийн ерийн байдлыг таагүй байдлаар бодож сэжиглэх /хөрш тань танайд зочлохоор хаалга тогшиход ч юм уу/
• Өөрөөсөө бусдыг буруутай юм шиг санах
• Энгийн үед хөгжилтэй байж чадахгүй болж хошин шогийн мэдрэмжгүй болох

Энэ эмгэгээс сэргийлэхийн тулд танилуудынхаа нэрсийг жагсаагаад таны бодож байснаас огт өөрөөр хандах тохиолдол бүрт нь нэрнийх нь өмнө нэмэх тэмдэг тавь. Тухайлбал хэн нэгэнтэй уулзахдаа таны төсөөлөн бодсоноос эсрэгээрээ харин ч оройжингоо танд анхаарал тавьж байвал нэмэх тавих жишээний. Ингээд нэлээд хугацааны дараа жагсаалтаа харахад хэдий чинээ олон нэмэх тэмдэг байна, тэр хэрээрээ таны бусдыг хардах сэтгэл тань үгүй болно.

7 Бусдаас хараат болох

Ойр орчноосоо хараат байдалтай байх нь сүүн тэжээлтэн амьтдын онцгой нэгэн чанар юм. Ялангуяа хүнд энэ зан араншин хүчтэй илэрдэг. Гэвч энэ нь хүн төрөлхтний язгуур шинж атлаа хэмжээнээсээ хэтэрвэл бас л хувь хүний сэтгэцийн гажиг болно гэж анагаах ухаан үзэж байна.

Энэ нь аажимдаа тухайн хүн бие даан шийдвэр гаргаж чадахаа больж, бүх зүйлийг бэрхшээл мэт бодон шаналахад хүргэдэг.

Дараах шинжүүд илэрнэ:

• Буруу байлаа ч гэсэн бусдыг хүлээн зөвшөөрөх
• Ганцаардлаас зайлсхийн, аливааг аль болох бусадтай хамт хийвэл илүү сайн хийнэ гэж бодох
• Бусдад таалагдахын тулд өөрт таалагдахгүй үйлдлээ хийх
• Эргэн тойрны хүмүүс бол урвагчид гэж шаналах

Энэ бүхнээс гарах, сэргийлэхийн тулд өөрийн сайн талуудыг өөртөө батлан итгүүлэх хэрэгтэй. Тухайлбал “Би машин сайн жолооддог”, “Би ажил дээрээ маш сайн тайлан бэлтгэдэг” гэх мэт зүйлсийг жагсаан бич. Тэгээд бусдаас тусламж хүсмээр санагдвал өнөөх жагсаалтаа эхлээд хар, магадгүй өөрөө чадах ч юм байж мэднэ. Ийм байдлаар өөртөө итгэлтэй болно.

8 Сэтгэл хөдлөл

Сэтгэл хөдлөл, мэдрэмжит байдлаа алдах ийм төрлийн эмгэгийг дэлхий дахинаараа сэтгэл гутрал гэж нэрлэдэг. Ийм эмгэгтэй хүмүүс ямар нэг сүйдтэй зүйл болоогүй байхад л өөртөө анхаарал тавиулахыг эрмэлзэж эхэлдэг. Бүхэлдээ биш юм гэхэд үйл хөдлөл, ярианы зарим хэсэгт ийм байдал нь илэрнэ.

Дараах шинжнүүд илэрнэ. Үүнд:

• Нэр хүндтэй хүнээс байнга дэмжлэг туслалцаа хүсэх
• Нэг л ажлыг удаан хугацаагаар нухах
• Найз нөхдөө байн байн солих
• Ямар нэг зүйл хийлгэх хүсэлт бүр тэвчээргүйтэх

Энэ эмгэгтэй тэмцэх гол арга бол таймерын арга юм. Энэ нь нэг ёсондоо тухайн хүнд таймерын аппарат холбоод нэг л зүйлийг хагас цаг юм уу, бүтэн цагаар хийлгэх дасгал юм. Сэтгэл хөдлөлийг өөд татах нь тийм ч хялбар биш, нэлээд хүнд. Ийм хүмүүс сайхан зүйл бодож хүсдэг ч мөрөөдөлдөө хүрэх зорилгоо тодорхойлж чадахгүй байх нь бий. Тэгэхээр тодорхой зорилго тавьж ажиллаад үзвэл хоёр гурван сарын дараа ахиц гарна. Тухайлбал шинэ жилийн баярт бэлтгэх зорилго тавих ч юм уу.

9 Төгс байх үзэл

Өөрийгөө хэт төгс хэмээн сэтгэх нь даамжирсаар бас л сэтгэцийн эмгэгт хүргэнэ. Уг нь энэ төрлийн сэтгэл хөдлөл нь хүн өөрийн сахилга бат, сэтгэлийн хөдлөлөө хянаж чаддаг, аливаад анхааралтай хандах, эелдэг байх гээд олон давуу талтай ч хэмжээнээсээ хэтэрвэл сэтгэцийн эмгэг болох болно. Улмаар сэтгэл санааны тогтворгүй байдалд орж сэтгэл хөдлөлөө хэт барих, зэрэг хэвшмэл байдалд хүргэнэ.

Ийм байдал дараах шинжүүдээр илэрнэ:

• Үр дүнгүй гэдгээс эмээгээд аливаад цаг зарцуулахаас айх
• Алив нэгний төлөө чухал бус зүйлийг зарцуулахаас татгалзах
• Алдаа гаргахаас эмээх
• Үүнийг надаас илүү өөр хэн ч чанартай хийхгүй гэж бусдын ажилд оролцох

Ийм эмгэгээс сэргийлэх, хэвийн байдалд байлгахад удаан хугацаа шаардлагатай учраас сэтгэл зүйчид бясалгал хийхийг зөвлөдөг. Энд нүдээ аниад хөгжим сонсох, иллэг хийх гээд олон аргыг хэрэглэж болно. Гарч байгаа ахиц дэвшлээ бататгахын тулд өдөрт юу юу хийсэн, ямар байснаа яаж ахиж байгаагаа тэмдэглэж бай.

10 Биеэ тоох

Биеэ хэт үнэлж, биеэ тоох нь өөрийгөө буруутган зэмлэж доош хийхээс сайн зүйл ч бас өөрийн гэсэн хязгаартай байх ёстой. Өөрийгөө хамгийн ухаантай, хамгийн сайхан, сайн хүн гэсээр энэ нь аажимдаа өөрөөс нь илүү хүнгүй мэт болж сэтгэцийн эмгэг болох нь бий. Эндээс л бусдыг чамлах, юм бүхэнд сэтгэл дундуур байх мэдрэмж өссөөр эмгэг болно. Ажигла даа, дараах шинжүүд байна уу:

• Ямар ч шүүмжлэлд ил далд бухимдан уурлах
• Хүмүүсийг өөрийн амжилт, зорилгодоо ашиглах
• Өөртөө илүү анхаарал харилцаатай байх ёстой гэж хүлээх /жишээлбэл дараалалгүй үйлчлүүлэх ёстой...гэх ч юм уу/

Ийм эмгэгийн хамгийн гол асуудал нь бодит байдал, хүлээлт хоёрын зөрчилдөөнөөс үүднэ. Ингээд л эвгүй байдалд орохоос эмээж, сэтгэл санаа нь тогтворгүй болж ирнэ. Энэ эмгэгтэй тэмцэхэд хамгийн гол нь хүсэл мөрөөдлөө бодит байдалд ойртуулах явдал юм. Тухайлбал тансаг машин худалдаж авахын оронд ойрын дэлгүүрээс сайн гутал худалдаж авах ч юм уу.