Монголбанк, Цагдаагийн Ерөнхий газар, Монголын банкны холбоо хамтран иргэд, харилцагчдадаа чиглэсэн санхүүгийн залилан, луйвраас урьдчилан сэргийлэх чиглэлийн мэдээ, мэдээллийг хүргэх “Ятгах тусам нягтал” аяныг санаачлан зохион байгуулж байгаа билээ.

Энэ удаад уншигч Та бүхэндээ санхүүгийн залилангийн талаар хуулийн болон мэдээлэл технологийн (IT) талаас шаардлагатай суурь мэдээллийг хүргэх зорилгоор цахим банкны үйлчилгээгээр тэргүүлэгч, ХХБ-ны Хуулийн газрын эрх зүйч Х.Арманбек болон Картын удирдлагын газрын цахим банкны эрсдэл хариуцсан менежер Г.Мягмаржав нартай хийсэн товч ярилцлагыг хүргэж байна.

• Сайн байна уу? Та бүхэнд энэ өдрийн мэндийг хүргэе.

Мягмаржав: Баярлалаа. Энэхүү ярилцлагыг уншиж байгаа бүх хүмүүстээ энэ өдрийн мэндийг хүргэе.

• “Ятгах тусам нягтал” аяны хүрээнд иргэдийн санхүүгийн болон мэдээллийн аюулгүй байдлын боловсрол мэдэгдэхүйц дээшилж байгаа талаар Монголбанкнаас мэдээлээд байна. Санхүүгийн луйвар, залилангийн гэмт хэргийн талаар хуулийн хүрээнд мэдээлэл өгвөл?

Арманбек: Баярлалаа.

Хэн нэгэн иргэн, байгууллагыг хуурч, мэхэлж, итгэлийг нь эвдэж эсхүл баримт бичиг, эд зүйл, цахим хэрэгсэл ашиглан болон зохиомол байдлыг зориудаар бий болгох, бодит байдлыг нуух замаар бусдыг төөрөгдүүлэх, урьдын харилцааны явцад бий болсон итгэлийг урвуулан ашиглах замаар шууд эдийн засаг, мөнгө, санхүүгийн хохирол учруулж байгаа үйлдлүүдийг залилах гэмт хэрэг гэж үздэг. Үүнийг Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 17.3 дугаар зүйлээр зохицуулж, хариуцлагыг нь тусгасан байдаг.

Харин хариуцлагын хувьд бусдын эд хөрөнгийг залилсан гэмт хэрэг үйлдсэн этгээд хохирол учруулсан иргэн, байгууллагын хохирлыг барагдуулахын зэрэгцээ торгох, нийтэд тустай ажил хийлгэх, зорчих эрхийг нь хязгаарлах, хорих ялаар шийтгэдэг зохицуулалттай.

• Сүүлийн үед Монгол Улсад санхүүгийн залилан, гэмт хэрэг ямар төрлөөр түгээмэл гарч байгаа ажиглагдаж байна вэ?

Мягмаржав: Интернэт болон техник технологи хөгжихийн хэрээр санхүүгийн гэмт хэрэг нь маш олон аргуудаар илрэх болсон. Эдгээрээс хамгийн түгээмэл аргуудыг ЦЕГ-ын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албаны мэдээлснээр:

• Үл хөдлөх, хөдлөх хөрөнгө худалдах, түрээслэх, барьцаалах, арилжих нэрийн дор Зээлийн гэрээ байгуулж залилах;
• Гадаад улсад виз гаргаж өгнө гэж мөнгийг нь залилж авах;
• Иргэдийн и-мэйл, фейсбүүк хаягт нэвтрэх, мөнгөн зээл хүсэх зэргээр бусдыг залилах;
• Гар утас худалдаж авна, утсаар ярья гэх нэрийдлээр бусдыг залилж авах;
• Хуурамч бичиг баримт ашиглаж бусдын эд хөрөнгийг өөрийн эзэмшил, өмчлөлд шилжүүлэн авах;
• Олон шатлалт, маркетинг, пирамид зэрэг сүлжээний тодотголоор бусдын эд хөрөнгө, мөнгийг залилж авах;

Мөн хамгийн сүүлд COVID-19-тэй холбогдуулан иргэдэд мөнгө хэрэгтэй байгаа учраас хүүтэй мөнгө зээлэх, хоногийн зээл авах, ажлын санал тавих, бараа бүтээгдэхүүн санал болгох, онлайн бизнес гэх төрлийн залилан нийгэмд шинээр ажиглагдах болсон байна.

• “Ятгах тусам нягтал” аянд арилжааны банкууд нэгдэн харилцагчдадаа мэдээлэл хүргэх чухал үүрэгтэйгээр оролцож байна. Иймээс иргэд, харилцагчдын хувьд нэн тэргүүнд анхаарах шаардлагатай зүйлийн тухайд?

Мягмаржав: Дээр дурдсанаар санхүүгийн гэмт хэрэг нь маш олон аргуудаар илэрч байгаа ч иргэдийн санамсаргүй болон болгоомжгүй үйлдлийг ашиглан залилдаг хэд хэдэн түгээмэл аргууд байдаг. Үүнд:

• Хувийн мэдээллийг тань шаардсан аливаа линкээр орж, мэдээллээ оруулах;
• Веб сайт дээр ямарваа нэгэн сугалаанд ялсан, хонжвор хожсон мэдээлэл гэнэт ирсэн  тохиолдолд картын мэдээллээ бүртгүүлэх;
• https:// буюу SSL нууцлалын сертификатаар хамгаалагдаагүй веб сайтаар үйлчлүүлж, мэдээллээ алдах;
• Гар утас, и-мэйл хаяг, мессежээр ирэх аливаа кодыг бусдад дамжуулах, алдах;
• Цахим орчинд өөрийн хувийн мэдээлэл (утасны дугаар, и-мэйл хаяг) гэх мэтийг нийтэлж мэдээллээ алдах;

зэрэг үйлдлүүдээс зайлсхийж, сэрэмжилж чадвал өөрийгөө болон хайртай дотнын хүмүүсээ санхүүгийн залилангаас тодорхой хэмжээнд хамгаалах боломжтой гэж ойлгож болно.

• Санхүүгийн залиланд нэгэнт өртөж, хохирогч болсон тохиолдолд ямар алхам хийх вэ?

Арманбек: Санхүүгийн залиланд өртсөнөө мэдсэнээс хойш нэн даруй банканд утсаар, и-мэйлээр, биеэр хандаж, интернэт банк болон картын үйлчилгээгээ түр идэвхгүй болгох арга хэмжээг зайлшгүй авах шаардлагатай байдаг. Энэ нь танай гэр бүл цаашлаад байгууллагыг санхүүгийн эрсдэл болон санхүүгийн аливаа луйвар залиланд өртөгдөхөөс сэргийлэх юм. Мөн тухайн гэмт хэрэг болсон газар эсхүл өөрийн оршин суугаа харьяа дүүргийн Цагдаагийн байгууллагад яаралтай бичгээр болон амаар гомдол гаргаж мэдээлнэ. Ийнхүү гомдол, мэдээллийг хүлээж авч, холбогдох ажиллагааг цагдаагийн ажилтан хуульд заасан хугацаанд хийх бөгөөд гэмт хэрэг үйлдсэн болон үйлдэж байгаа газар, гэмт этгээдийг эрэн сурвалжилж, мөрдөх ажиллагаа хийгдэж эхэлнэ. Үүнтэй холбоотой хавтаст хэрэг нээдэг бөгөөд гэмт этгээдийг олж тогтоох зэрэг ажиллагаа явагдаж иргэн, байгууллагад учирсан хохирол барагдуулах ажиллагаа хийгддэг.

• Энэ төрлийн гэмт хэргүүд цахим орчинд түлхүү үйлдэгдэж байна гэж ойлголоо. Харин хохирогч болсон тохиолдолд хууль хяналтын байгууллагад хандсанаар хохирлоо бүрэн барагдуулах боломжтой эсэх талаар тайлбар өгнө үү?

Арманбек: Цагдаагийн ажилтан холбогдох ажиллагааг хийх явцад гэмт хэрэг үйлдсэн этгээд хохирол учирсан иргэн, байгууллагын хохирлыг сайн дураараа төлөх тохиолдол байдаг эсвэл шүүхийн шатанд хохирлоо нөхөн төлүүлж болдог байгаа.

• Энэхүү ярилцлагын төгсгөлд иргэд болон банкны харилцагчдад юу гэж зөвлөмөөр байна?

Мягмаржав: Санхүүгийн луйвар, залилах төрлийн гэмт хэрэгт урьдчилан сэргийлэх тухайн цаг хугацаанд иргэн, байгууллагад ямар асуудал тулгамдаж байна түүн дээр тулгуурлаж, тоглолт хийдэг. Зарим луйвар, залиланг таньж мэдэхэд хялбар бол зарим нь энгийн мэт боловч нарийн зохион байгуулалттай олж танихад хэцүү байдаг.

Тийм учраас, сүүлийн үед цахимаар үйлдэх гэмт хэргүүд өсөж байгаа тул энэ төрлийн мэдлэг, мэдээллээ нэмэгдүүлэх, цахим орчинд сэрэмжтэй байж, фейсбүүк, и-мэйл хаягийнхаа нууц үгийг тогтмол сольж хэвших хэрэгтэй. Санхүүгийн суурь мэдлэг, мэдээллийг банкны албан ёсны цахим хуудас, Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо болон www.sankhuugiinbolovsrol.mn сайтаас бүрэн авах боломжтой.

• Урилгыг хүлээн авч, уншигчдад маань хэрэгцээтэй мэдээ мэдээллийг хуваалцсанд баярлалаа. Та бүхний ажилд амжилт хүсье.

Арманбек: Биднийг урьсан Та бүхэнд ч бас баярлалаа. Уншигчдадаа анхаарал болгоомжтой байж, залилагчдад боломж бүү олгоорой гэж уриалмаар байна.