Дэлхийн хамгийн нам дор газар оршдог, хамгийн давстай устай, хамгийн эрт үүссэн гээд Сөнөсөн тэнгис нь олон гайхалтай онцлогийг агуулдаг. Тэнгис хэмээх нэрийг авсан энэхүү нуурын үүслийн тухай Библи сударт анх дурдагдсанаас хойш өдийг хүртэл эрдэмтэн судлаачид, шашны мөргөлчид, жирийн жуулчдын гол зорих газар байсаар иржээ. Ингээд та бүхэнд дэлхийн түүх болоод газарзүйн шинжлэх ухаанд томоохон байр суурийг эзлэх Сөнөсөн тэнгисийн тухай баримтуудаас хүргэж байна.

Аливаа орны хэл, соёл уламжлал, үндэсний хувцас гэх мэт зүйлс нь хүн бүрт өөр өөр сэтгэгдэл төрүүлж болно. Харин шугам татаад зурчихсан юм шиг, эсвэл сунгаад татчихсан юм шиг хил хязгаартай улс хэнд ч гэсэн сонин санагдах нь мэдээж. Энэ үүднээс та бүхэнд үнэхээр сонирхолтой санагдахуйц нутаг дэвсгэртэй орнуудыг танилцуулж байна. 

Балар эртний дэлхийн түүх, амьд биетийн хувьслын үе шатууд нь чухам чулуужмал үлдэгдлийг судалсны ачаар бидэнд ил болсон билээ. Мэдээж бүх амьтад өвөг дээдэстэй бөгөөд хувьслын үр дүнд устах нь устаж, амьд үлдсэн нь өнөөгийн төрхөө олж чадсан юм. Гэтэл доор дурдах амьтдыг "амьд чулуужсан олдвор" гэж хэлж болох юм. Учир нь тэд хэдэн сая жилийн өмнөхөөсөө бараг л өөрчлөгдөөгүй аж. Ингээд та бүхэнд өнөөг хүртэл дэлхий дээр оршсоор буй хамгийн эртний амьтдыг танилцуулж байна.

Хэрэгтэй эд зүйлсээ зарын сайт, хямдралтай дэлгүүр, хуучин барааны захуудаас авсанаар багагүй мөнгө хэмнэх боломжийг олгодог. Гэхдээ ингэж гар татсаны үр дүнд эсрэгээрээ зарим хуучирсан эд бараа хор болж ч мэднэ. Энэ үүднээс та бүхэнд заавал шинээр авах ёстой эд зүйлсийн тухай хүргэхээр бэлтгэлээ. 

Иргэншил үүссэн цагаас хойш хүмүүс аливаа хот сууринг нэрлэхдээ юун түрүүнд тухайн хотын оршиж буй газар нутгийн нэршил, цаашлаад нөлөө бүхий хүний нэрийг зээлэн өгөх нь түгээмэл байв. Ямартаа ч хотын нэр нь ард түмэн, улсынхаа өвөрмөц онцлог, хэл соёлыг төлөөлөх гол зүйл болдог нь ойлгомжтой. Ингээд та бүхэнд дэлхийн томоохон хотуудын нэр ямар утгатай, яагаад тэгж нэрлэсэн талаар мэдээллийг хүргэж байна.

Хүн амын тоо болон нягтаршил нь тун ялгаатай ойлголтууд юм. Жишээлбэл зарим томоохон хотын хүн ам нь өргөн нутаг дэвсгэр дээр тархан суурьшсан байдаг бол зарим нь шигүү баригдсан өндөр барилгуудад "шахцалдан" амьдардаг байна. Ялангуяа хүн ам ихтэй арлуудын хувьд зай талбай бүрийг нь хэн нэгэн эзэмшсэн байдаг юм. Өнөөдөр та бүхэнд үүний жишээ болсон шигүү суурьшилтай арлуудын тухай хүргэхээр бэлтгэлээ. 

Дэлхийн хамгийн том тив, хамгийн урт мөрөн, хамгийн өндөр уулыг хэн бүхэн хэлүүлэлтгүй мэднэ. Гэхдээ хэмжээгээрээ дэлхийн хамгийн томд тооцогдох намаг хаана байдгийг мэдэх хүн цөөн болов уу. Манай гаригийн биологийн олон төрөлт байдлын түшиг тулгуур, хүчилтөрөгчийн эх үүсвэр, амьтан ургамлын асар их төрөл зүйлийн орон гэр болсон намгархаг бүс нутгуудын ач холбогдлыг таниулж, хамгаалах нь өнөө цагт чухал болоод байна.

Хамгийн түгээмэл ташаа ойлголтуудын нэг нь Сөнөсөн тэнгисийн ус хамгийн их давсыг агуулдаг гэх ойлголт юм. Үнэндээ Сөнөсөн тэнгисээс хэд дахин илүү давстай нуурууд дэлхий дээр олон бий. Тэдгээрээс давсжилтаараа хамгийн их нь Этиопын Данакилын цөлд орших Гаэтале нуур юм.

Эрт цагаас эхлэн хүн төрөлхтөн хот суурин барихын тулд ойг тайрч, мод бутыг хэрэглээндээ ашигласаар ирсэн. Тэгвэл одоо үед хүмүүс модтой байхын сайн талыг ойлгож эхэлсэн тул мөхлийн ирмэгт ирээд байсан ой модод дахин сэргэх шатандаа ороод байна. Ургамал, модод нь хотуудад зэрлэг амьтад болон хүмүүст амьдрах таатай нөхцөлийг бүрдүүлж, хотын агаарыг цэвэр байлгахад тусалдаг билээ. Тэгвэл яг ийм зорилгоор тарьсан моддоос аоь төрөл нь хамгийн сайн "ажлаа хийдэг" вэ?

Хэрэв шидтэн танд ид шидтэй саваа өгч, нэг л дохиход бүх л вирус устах болно гэвэл эргэлзээгүй аваад дохиж орхих хүмүүс одоо үед цөөнгүй л байх болов уу. Гэсэн хэдий ч хэрэв ийм шийдвэр гаргавал энэ нь үхлийн аюулт вирусээс илүү хор хөнөөл дагуулах болно гэнэ.

Эрэгтэй болон эмэгтэй хүний бие хоорондоо ялгаатай юу гэвэл хүн бүр "мэдээж" хэмээн хариулах байх. Гэхдээ үнэн хэрэгтээ хамгийн чухал ялгаатай талуудыг нь ихэнх хүмүүс мэддэггүй аж. Өнөөдөр та бүхэнд тэдгээр ялгаануудыг шинжлэх ухааны баримттай танилцуулахаар бэлтгэлээ. 

Түүхийн уртад хүмүүс амьдран суурьших газраа сонгохдоо аж ахуйд ээлтэй, аюулгүй тухтай байдлыг бодолцож, аль болох тааламжтай уур амьсгал, байршилтай газруудыг илүүд үздэг байв. Тэдгээр нь ихэвчлэн голын эрэг, тэнгис далай, нуурын хөвөө, нөмөртэй хөндий, үржил шимтэй тал нутаг байлаа. Гэтэл зарим ард түмэн өнө эртнээс эхлэн цасан оргилтой уулсын дунд, далайн түвшнээс маш өндөр цэгт амьдарсаар дасчээ. Тэгвэл ямар нутгийн хүмүүс хамгийн өндөрт амьдардаг, яагаад тэд ийм байршлыг сонгох болов гэдгийг дараах нийтлэлээс уншаарай.